نگاهي به آداب و رسوم نوروز در شهرهاي مختلف ايرانايراني ها با وجود تعدد اقوام، همواره نوروز را جشن مي گيرند كه با آداب و رسوم ويژه اي در هر منطقه همراه است و برخي از آن ها با يكديگر همپوشاني دارند. از سويي در برخي از اين رسوم، زنان نقش ويژه اي دارند .
يكي از وجوه دوست داشتني ايران، گستردگي فرهنگ هايي است كه در نقطه نقطه آن شاهديم. نوروز نيز مانند ساير مناسبت هاي كشور، با آداب و رسوم مختلف و گاهي نزديك به هم در بين شهرهاي مختلف همراه است. در اين گزارش به آداب نوروزي برخي استان هاي كشور به طور خلاصه مي پردازيم .
آداب و رسوم نوروز در آذربايجان شرقي صبح آخرين چهارشنبه سوري مردم بر سر آب رفته و از روي آن مي پرند و مي خوانند :
آتيل ماتيل چرشنبه (عاطل و باطل شود چهارشنبه) بختيم آچيل چرشنبه (بختم باز شود چهارشنبه)
در روستاها چهارشنبه آخر سال را «چرشنبه خاتون» مي گويند و زنان بالاي اجاق خوراك پزي با آرد شكل زني زيبا را مي كشند و زير آن يك آينه و شانه مي گذارند تا وقتي چرشنبه خاتون آمد سرش را شانه بزند. اين رسم تأكيد بر بارور شدن زمين در آخرين روزهاي اسفند دارد .
آداب و رسوم نوروز
با آداب و رسوم نوروز در شهرهاي مختلف ايران آشنا شويدمفصل ترين مراسم آخرين چهارشنبه سوري آن است كه در آن شب برنج سفيد پخته و همراه با آجيل و شيرني بر سفره قرار مي دهند. پسران جوان و نوجوان شالي برداشته و از سوراخ بالاي بام كه محل خارج شدن دود تنور و تهويه است، آن را پايين مي اندازند. صاحب خانه نيز مقداري آجيل و شيريني در گوشه شال مي بندد تا پسر آن را بالا بكشد. اگر پسر خواهان دختر خانواده باشد، شال را بالا نمي كشد. اگر خانواده دختر راضي باشند، نشانه اي به شال مي بندند. رسم شال اندازي هنوز در بعضي روستاهاي آذربايجان شرقي رايج است .
صبح آخرين چهارشنبه زنان بر سر چشمه رفته كوزه ها را پر مي كنند و از روي آب مي پرند و گاه دام ها را از آب عبور مي دهند. از آب چشمه براي روشن كردن سماور، خمير كردن نان يا پختن غذا استفاده مي كنند .
فرستادن خوانچه اي از ميوه و شيريني در اين روز براي عروس خانواده از مراسم ديگر چهارشنبه سوري است. خوردن هفت دانه روغني، شيريني يا غله، درست كردن هفت نوع خوراكي شيرين نيز در اين روز معمول است .
نوروزخواني ها بيشتر توسط 'ساياچي ها' اجرا مي شده كه در روستاها و گذر از روستائي به روستاي ديگر و شهري به شهري ديگر، مژده رسيده بهار را مي دادند .
در برخي مناطق آذربايجان شرقي، مردم كوزه يا كاسه اي آب را نزد روحاني محل مي برند و روحاني بر آن چهل بار سوره ياسين مي خواند و فوت مي كند. سپس اين آب تبرك را بر گوشه و كنار خانه به ويژه بر دام ها و محصولات مي ريزند و به كودكان مي دهند؛ تا هم بركت و باروري را زياد كند و هم شفا بخشد .
چند روز بعد از عيد نيز خوانچه هاي عيدانه آماده مي شود. هر خوانچه شامل پارچه، كفش، جوراب، شيريني، برنج خام و ... است كه براي عروس خانواده يا دختر خانواده كه تازه ازدواج كرده مي فرستند .
آداب و رسوم نوروز در آذربايجان غربي از جمله رسم هاي زيباي ايام نوروز كه در آذربايجان غربي به فراموشي سپرده شده، رسم "تكم چي"ها نام دارد. چند روزي مانده به عيد، تكم چي به طور نمادين، تكم (بز ساخته شده از قطعات چوب) را در كوچه هاي روستاها و شهرها مي چرخاند و در حالي كه اشعاري به زبان تركي مي خواند، نويد آمدن عيد را مي داد و پاداش خود را از مردم مي گرفت .
مردم آذربايجان غربي هنوز هم اسفندماه را با عنوان بايرام آيئي (ماه عيد) مي خوانند و مطابق سنت هاي كهن و قديمي مردم آذربايجان غربي هفته اول اسفند ماه را "چيله قووان" يعني هفته اي كه چله زمستان را فراري مي دهد يا يالانچي چارشنبه "چهارشنبه دروغين" مي ناميدند و با آيين هايي اتمام فصل زمستان را جشن مي گرفتند. در گذشته آذربايجان، چهارشنبه هفته دوم اسفند ماه موسم به "كوله چارشنبه" يعني چهارشنبه كوتاه بود و سومين چهارشنبه نيز "موشتولوقچي چارشنبه "چهارشنبه پيام آور" يا قره چارشنبه "چهارشنبه سياه يا بزرگ" يا "خبرچي چارشنبه" نام داشت .
آداب و رسوم نوروز
آداب و رسوم نوروز در شهرهاي مختلف ايران متفاوت استدر گذشته نه چندان دور براي اين روز مردم لباس هاي تميز و تازه خود را مي پوشيدند و كوزه اي كه در بين اقلام خريد چهارشنبه قرار داشت را پر آب تازه مي كردند و گاهي چايي صبحانه روز چهارشنبه شان از همان آب تهيه مي شد. مراسم شال اندازي در اين استان نيز اجرا مي شده است .
بخت گشايي دختران از مراسم بسيار قديم آخرين چهارشنبه سال، مراسم بخت گشايي شامل گره زدن دستمال يا چارقد بود. بدين ترتيب كه دختران دم بخت گرهي به دستمال يا چارقد خود مي زدند و از اولين رهگذر مي خواستند تا به اميد باز شدن گره از كارشان، گره را بگشايد. بيرون رفتن از خانه در صبح روز چهارشنبه آخر سال و پركردن كوزه آب از مراسم مرسوم بخت گشايي بود .
در آذربايجان غربي همچنين يكي از مراسم، فالگوش ايستادن بوده است. اين رسم كه بيشتر از سوي زنان خانه انجام مي گرفت بدين صورت بود كه در مكاني كه ديده نشوند مي ايستادند و كليدي زير پاي خود نهاده و به سخنان رهگذران گوش مي دادند و تفال مي زدند .
آداب و رسوم نوروز در البرز در گويش اصيل البرزي چهارشنبه سوري به "كل چارشنبك" معروف است كه "چهارشنبه بي اهميت" معني مي شود و وجه تسميه اين نام گذاري براي چهارشنبه پايان سال، به آداب ايرانيان باستان باز مي گردد كه 5 روز پايان هرسال دست از هر نوع كاري كشيده و صرفاً به جشن و پايكوبي مي پرداختند و عملاً كسب و كارها در 5 روز پاياني سال تعطيل بوده است .
" يور" رسمي زنانه و منحصر بفرد در استان البرز يور در گويش البرزي ها به معناي ياور است و اين رسم اين طور بوده است كه زنان محله در اسفندماه گرد هم مي آمدند و به نوبت با همكاري يكديگر منازل خود را خانه تكاني مي كردند .
آداب و رسوم نوروز در تهران شب سال نو، يعني شب تحويل سال، وقت خوردن رشته پلو بود كه خوردن آن آدابي داشت. رشته پلو كه با رشته پلويي و همراه با خرما و كشمش سرخ كرده آماده مي شود، غذايي است كه نه تنها پرقوت و گرم كننده مزاج به شمار مي آمد، بلكه خوردن آن موجب مي شد كه "سررشته كار" تا آخر سال در دستشان باشد .
بخت گشايي با رشته پلو آداب تهيه و خوردن رشته پلو از اين قرار بود:اگر مرد و سرپرست خانه دچار مشكلي در كار و كسب شده بود، بشقاب اول براي او كشيده مي شد، اگر در خانه دختر بخت بسته اي بود، او بايد زير ديگ را روشن مي كرد و موقع كشيدن غذا در ديگ را باز مي كرد. رشته خشك كرده اين پلو، براي رفع بي پولي داخل كيف قرار مي گرفت .
دختر يا پسر بخت بسته در هنگام كشيدن پلو بايد از منزل خارج مي شد و بعد مادر يا مادربزرگ او بشقابي از برنج برايش مي كشيد و پشت در برده و مي پرسيد كي هستي؟ و او جواب مي داد باز كن، مادر در را باز مي كرد و بشقاب را به دستش مي داد، آن شخص بايد دو لقمه پلو را همان بيرون مي خورد و بعد به داخل مي آمد تا بختش گشوده شود .
آداب و رسوم نوروز در چهارمحال بختياري و رسمي مخصوص زنان و كودكان اولين شنبه سال نو را زنان و كودكان از خانه بيرون مي روند و با چيدن گياهان خوراكي كه تازه سر از خاك در آورده اند، در مزارع و باغات نحسي، بدي، پليديان روز را دور مي كنند و به آن «شنبه گردي _ شنبه گردش» مي گويند. شنبه گردي به صورت خانواري نيست و غذاي روز به خارج از منزل برده نمي شود و بيش تر خاص زنان و كودكان است. دختران به اميد باز شدن «بخت» در اين روز، هم چون سيزده بدر سبزه گره مي زنند.
آداب و رسوم نوروز
رقص و پايكوبي يكي از آداب و رسوم نوروزآداب و رسوم نوروز در خراسان جنوبي يكي از مراسمي كه اهالي خراسان جنوبي به آن اعتقاد دارند، مراسم شام نوروزي است. در اين مراسم خانواده اي كه تازه عروس عقدكرده اي دارد، به مباركي سال جديد براي عروس هدايايي مثل لباس، كفش و كيف و البته مواد خوراكي مانند برنج، گوشت و ...تهيه مي كنند و به خانه پدر عروس مي برد .
البته در بسياري از موارد خانواده عروس با مواد خوراكي كه خانواده داماد به خانه آن ها آورده اند در ايام نوروز شام يا نهاري تهيه كرده و آن ها را به خانه خود دعوت مي كنند تا اين رفت وآمدها موجب مستحكم شدن ارتباطات شود .
آداب و رسوم نوروز در خراسان رضوي يكي از آداب و رسوم مردم اين بود كه چند لحظه قبل از تحويل سال، قدري «آب جوجه خروس» يا شير مي خوردند. چون باور داشتند اگر به هنگام سال تحويل آب جوجه خروس بخورند، پوست بدنشان در تمام سال لطيف و درخشان مي شود و اگر شير بنوشند، پوست بدنشان سفيد و نرم خواهد شد. عده اي نيز لحظه تحويل سال دور سفره مي نشستند و هر يك سكه اي يا چند دانه برنج يا يك گوخدا (خرخاكي) در مشت مي گرفتند يا كله جوجه خروس در جيب مي گذاشتند و سر مرغ و دل و جگر و سنگدان و گردن او را مي پختند و به مرد خانه مي دادند تا بخورد و ثروتمند شود .
از كوكويي كه از شب آخر سال كهنه مانده بود، مقداري مي خوردند تا تمام سال رزقشان حلال باشد. كوكو را هم بايد مي خوردند تا در سال نو از «كو؟ كو؟» گفتن راحت بشوند .
آداب و رسوم نوروز در خراسان شمالي و مراسم كوزه شكني در سال هاي دور مراسم كوزه شكني يكي از آيين هاي دايمي در تمامي نقاط خراسان شمالي محسوب مي شد اما در حال حاضر اين آيين سنتي تنها در بعضي از روستاهاي استان متداول است؛ اين رسم با اين كيفيت برگزار مي شود كه كوزه اي را مقداري آب مي كنند و گاهي سكه پول هم درونش مي اندازند، بعد از بلندترين نقطه منزل كه معمولاً پشت بام ها است، توسط يكي از اعضاي خانواده كه معمولاً پسرهاي خانواده هستند به پايين پرت شده و كوزه شكسته مي شود و آب آن پاشيده مي شود .
در گذشته شكستن كوزه را به عنوان نشانه آلودگي ها و اندوه هاي يكساله، واجب مي دانستند و علاوه بر شكستن كوزه آلودگي ها، خانواده ها ظرفهاي مسي خود را كه بر اثر مصرف طي يكسال سرخ شده بود، به مس گرها مي دادند و سفيد مي كردند .
آداب و رسوم نوروز در زنجان بر اساس يك رسم ديرينه كه در حال حاضر به كلي منسوخ شده است مردم زنجان به ويژه روستاييان براي رنگ كردن ديوارهاي كاه گلي از دشت و كوهستان گچ سفيد آورده و پس از كوبيدن و مخلوط كردن آن با آب، با جارو بر روي ديواها مي پاشيدند. پس از اين اقدام اهالي زنجان خاك زرد را از دشت تهيه كرده و به منظور تغيير رنگ از زرد به قرمز بر روي آتش گذاشته و با سليقه خود با انگشتان دست نقش هايي از گل و درخت بر روي ديوار خود مي كشيدند .
آداب و رسوم نوروز در سيستان و بلوچستان در سپيده دم تحويل سال نو بر اساس يك سنت قديمي سيستاني تمامي ظروف سفالي كه در عرض يكسال از آن ها بهره برداري شده است (كاسه و كوزه) شكسته مي شد و تكه پاره هاي آن ها در پشت بام جاي مي گرفت و يا به بالاي بام برده و مي شكستند. اين كار تقدس داشت، زيرا معتقد بودند اگر اين كار صورت نگيرد، ارواح پليد كه درون آن ها جاي مي گرفته اند، خانواده و اعضاي آن ها را ناخوش و زردموي مي كنند .
آداب و رسوم نوروز
آداب و رسوم نوروز در شهرهاي مختلف ايران " سفر به در" از ديگر آيين هاي نوروزي مردم بلوچستان است. مراسم "سيزده به در" در ميان مردم ايران وجود دارد و در بلوچستان نيز اين مراسم با شيوه اي ديگر اجرا مي شود. در اين منطقه سيزده به در را "سفر به در" مي خوانند و معتقدند كه در اين روز روح هاي پليد، جن ها و مصيبت ها ازهر روزنه اي وارد خانه مردم شده و بايد در اين چند روز، سفر به در و خانه تكاني انجام و مواد خوش بويي به نام "سوچكي" براي تميز و خوشبو كردن خانه در آتش دان ها دود شود. در اعتقاد آنان اجنه و ارواح پليد داراي روح شيطاني بوده و از تميزي و خوش بويي گريزان هستند. هنگام اجراي مراسم سفر به در كودكان نقش مهمي دارند و آنان به صورت گروهي دور خانه ها مي چرخند و با نواي "سفر خطر بلا بدر" پليدي ها و روح هاي شيطاني را از خانه و كاشانه خود دور مي كنند. اين مراسم امروزه نيز در برخي روستاهاي شهرستان نيكشهر به ويژه بخش "بنت" همچنان برگزار مي شود .
آداب و رسوم نوروز در فارس در شيراز رسم بر اين است كه اگر درخت نارنجي كه در خانه است، نارنج كم بدهد يا اصلاً ندهد، آن را عروس كنند و برايش مراسم عروسي بگيرند. براي اين كار، ابتدا زن صاحب خانه، زنان همسايه را دعوت به عروسي درخت نارنج مي كند، همه در يك زمان مشخص در خانه جمع مي شوند و زن صاحبخانه اره اي را برمي دارد تا شاخه هاي درخت را ببرد. يكي از زنان همسايه جلو مي آيد و ضامن درخت مي شود. سپس تور بسيار نازكي روي درخت مي كشند، شكر پنير روي درخت مي پاشند، كِل مي زنند، واسونك مي خوانند و شادي مي كنند و بر اين باورند كه آن درخت، سال بعد در فصل بهار، بار نارنج خواهد داشت .
آداب و رسوم نوروز در كرمان هنگام تحويل سال رشته ها را در داخل آش مي ريزند بر اين باورند كه با ريختن رشته در هنگام تحويل سال، تا پايان سال رشته كارها در دستشان خواهد بود، برهمين اساس اغلب هنگام تحويل، خودشان رشته بريده و آش درست مي كنند. در گذشته در برخي از نقاط استان كرمان مردم باور د اش‍ت‍ن‍د كه زمان تحويل سال تمام آب ها ي ج‍‍ار ي بر ا ي يك لحظه مي اي‍س‍ت‍ن‍د و اص‍طلاح‍‍اً به آن "خ‍و اب آب " مي گفتند. در بعضي از مناطق استان كرمان د ع‍‍ا ي مخصوص تحويل سال ر ا با ز ع‍ف‍ر ان و گ‍لاب بر ب‍دن‍ه يك كاسه چ‍ي‍ن‍‍ي مي ن‍وي‍س‍ن‍د؛ سپس از آن ش‍رب‍ت درست مي كنند و بر ا ي س‍لام‍ت‍‍ي ا ع‍ض‍‍ا ي خ‍‍ان‍و اده در طول سال ه‍م‍گ‍‍ي از آن مي ن‍وش‍ن‍د .
آداب و رسوم نوروز در كرمانشاه از مراسم كهن ايرانيان در نوروز، رسم آب پاشي به يك ديگر، آب تني و شست وشوي خود با آب بوده است. در پيدايي رسم آب پاشي در ميان ايرانيان، انگيزه هاي گوناگوني را ياد كرده اند؛ چون تن انسان در زمستان به آلودگي هاي آتش، يعني دود و خاكستر آلوده مي شود، مردم با آب پاشي به خود، يا آب تني، اين آلودگي ها را از خود دور و خود را تطهير و پاكيزه مي كنند. امروزه اين رسم در نوروز، كم تر معمول است و تنها بقاياي آن را در آيين هاي مربوط به جشن چهارشنبه سوري مي توان ديد. اين رسم هنوز ميان گروهي از مردم سرزمين هاي همسايه ايران، از جمله شيعيان پاكستان رايج است .
آداب و رسوم نوروز
متفاوت ترين و جالب ترين آداب و رسوم نوروز در ايرانآداب و رسوم نوروز در كهگيلويه و بوير احمد چاله گرم كنون يا سفره پركنون مشهورترين آيين سنتي مردم كهگيلويه و بويراحمد در عيد نوروز باستاني است. در اين آيين كه در نخستين شب سال برگزار مي شود، هر خانواده به نيت سالي پرخير و بركت سفره خود را پر از نان تازه مي كند و با طبخ غذاهاي سنتي مانند شله ماش، شله عدس، شله بادام، شله كنجد چاله يا اجاق خود را گرم نگه مي دارد .
آداب و رسوم نوروز در گيلان نمايش عروس گوله از مراسم قبل از حلول سال نو به شمار مي رفت. اين نمايش همراه با آواز ريتميك داراي مفاهيم اخلاقي و آييني خاصي بود. بازيگران اين نمايش معمولاً سه نفر بودند و به نقش غول، پيربابو و نازخانم ظاهر مي شدند. نقش نازخانم را بيشتر مواقع پسر جواني كه لباس زنانه پوشيده بود، اجرا مي كرد. پير بابو يا كوسه نقش پيرمردي بود كه با غول بر سر تصاحب نازخانم به بحث و جدل مي پرداخت. غول هم خود را با كلاهي از كلوش (ساقه برنج)، زنگوله ها و چماق به هيبتي عجيب مي آراست. اين گروه به منازل مختلف رفته، به ايفاي نقش خود مي پرداختند و در ازاي تهنيت گويي خويش و آرزوي سالي پربركت و پريمن براي صاحبخانه، از او هدايايي دريافت مي كردند. گاه نقش يك شخصيت ديگر به اسم كاس خانم نيز به اين جمع اضافه مي شد .
آداب و رسوم نوروز در لرستان آيين كوسه سوار برگرفته از داستاني است كه در مورد پيرزني به نام ننه پيره است كه عامل سرماي سخت و مرگ ومير در اواخر زمستان بوده است. آيين كوسه سوار اين گونه بوده كه مردي بدون ريش را مي آوردند و مردم او را ننه پيره مي ناميدند و در خرمن جا از او سواري مي گرفتند و مي گفتند و اين عمل نشان از اين داشت كه ننه پيره كاري ديگر نمي تواند انجام دهد و زمستان رو به اتمام است .
در گذشته مردم لرستان اعتقاد داشتند كه لحظه تحويل سال در خانه بايد باز باشد چون باور داشتند كه در لحظه سال تحويل باوُ نوروز مي آيد پس اگر برف هم مي باريد نبايد دربسته مي بود. باوُ نوروز در لحظه تحويل سال به تعداد افرادي كه بر سفره جمع شده اند، از آن چه بر سفره موجود بود بركت سال آن خانه را تقسيم مي كرد و روزي سال افراد حاضر بر سفره را از بركت هاي سفره مشخص مي كرد و اگر درها بسته بودند، باوُ نوروز پشت درمي ماند .
در ايام گذشته مردم لُر ميانه خوبي با روز سيزده به در نداشتند و روز چهارده نوروز به طبيعت مي رفتند ولي امروزه با ملي شدن اين آيين، لرستاني ها نيز روز سيزدهم به دامان طبيعت مي روند .
منبع: namnak.com
بازدید:
